سوال:

چگونه می توان نفس را از راحت طلبی، تنبلی و بدخلقی بازداشت و وادار به انجام کارهای شایسته کرد؟ آیا باید نفس را از مرگ و عذاب ترسانید؟ و آیا اولیاء الهی هم نفسشان را می­ترساندند؟ یا این­که با عشق الهی کارهای شایسته انجام می­دادند؟

جواب:

رغبت­های نفسانی یکسان نیست و درمان همه­گان با یک دارو شدنی نیست. برخی از راه محبّت به سیر می­افتند و از بدی­ها پرهیز می­کنند، و برخی دیگر با تهدید، ارعاب و ترس و عذاب متوقّف می­شوند و به انجام وظیفه اقدام می­کنند. ناگفته پیداست که پاره­ای با توجّه نفس و الگوگیری از اولیاء الهی به راه می­افتند و عدّه­ای با ابزار و عوامل دیگر چون عبادت، بندگی و... . بگذریم که عدّه­ای هرگز به راه نیامده و مشی الهی را پی نمی­گیرند، گر چه همه فرصت­ها برای آن­ها باشد و یا حتّی مربّی بزرگی چون خاتم انبیاء (صلوات الله علیهم) داشته باشند.

همه این گفته ها دلیلش قبول تفاوت­های فردی است که در کلام الله مجید آمده است:

          «انظُرْ کَیْفَ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَلَلآخِرَةُ أَکْبَرُ دَرَجَاتٍ وَأَکْبَرُ تَفْضِیلًا؛»1

ما البته برخی را بر برخی برتری داده­ایم و این تفاوت­ها در قیامت به درجات بیشتر و تفاوت­های بزرگ خواهد کشید.

این نکته در فلسفه اسلامی به تفصیل آمده که دو چیز عین هم وجود ندارد، اگر باشد به دقّت هر دو یکی نیستند. علم روانشناسی در بخش «رشد» و نیز «شخصیّت» به صراحت این بحث نیز طرح شده و مورد قبول دانشمندان امروزه نیز هست که هیچ دو انسانی عین دیگری نیستند. چنان­که از نظر جسمانی دو مثل هم نداریم، از جهت روحانی و نفسانی این تفاوت­ها جدّی­تر و دقیق­تر است.

پس از طیّ این مقدمه شما و ما باید برنامه­ای برای حساب­گری خویش داشته باشیم تا که بتوانیم معرفت به نفس خویش یابیم، نقاط قوّت و ضعف خویش را شناخته و مطابق داشته خود با آن به مجاهده و تربیت و اصلاح نفس خویش بپردازیم. هر قدر محاسبه ما دقیق­تر باشد، مراقبت از خویش بهتر و قوی­تر خواهد بود.

پس طریق مرابطه را با دقّت تعقیب کنید تا که بتوانید به خود کنترلی دست یابید. این راه­کار ارزشمند را در کتاب با عرشیان (شرح حال مرحوم سیّد احمد کربلایی رحمه الله) به تفصیل توضیح داده و به آن پرداخته­ایم تا که طالب آن، آن را مطالعه و به آن بپردازد.

خداوند را بر توفیقاتش شکر و سپاس می­گویم.

--------------------------------------------------------------------------------

1. إسراء (17)، آیه21

منبع : سایت استاد اقاتهرانی